Coraz częściej można usłyszeć, że produkcja żywności obciąża środowisko i stanowi jeden z głównych czynników efektu cieplarnianego. Dieta zachodnia, którą współcześnie stosuje wiele osób, przyczynia się do zmniejszenia bioróżnorodności gatunków roślin i zwierząt, wyczerpywania zasobów wodnych i lądowych, a także do zwiększenia ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych takich jak nadwaga, otyłość, cukrzyca typu 2, nowotwory. Chcąc wspomóc redukcję emisji gazów i poprawić stan zdrowia populacji, należy zmienić sposób odżywiania oraz przestać marnować żywność. Jakie są najważniejsze zasady diety dla planety? Jakie pokarmy włączyć do menu, by jeść zdrowo i różnorodnie, a czego unikać? Podpowiadamy!
Polecamy: 7 powodów, dla których warto przejść na wegetarianizm
Wpływ diety na zmiany klimatyczne – czy istnieje zależność między żywnością, którą jemy, a globalną emisją gazów cieplarnianych?
W 2021 roku Międzyrządowy Zespół do spraw Zmian Klimatu opracował raport, z którego wynika, że działania podejmowane przez człowieka spowodowały podwyższenie globalnej temperatury o 0,8 °C. Doprowadziła do tego głównie wzmożona emisja gazów tworzących efekt cieplarniany. Do podniesienia temperatury przyczynia się m.in. hodowla zwierząt – trzody chlewnej, bydła, kurczaków, drobiu. Przeciętna konsumpcja pokarmów pochodzenia odzwierzęcego w Polsce wynosi 1500 g tygodniowo, podczas gdy zrównoważona dieta zakłada zjadanie nie więcej niż 300 g mięsa na tydzień. By ograniczyć nadmierną eksploatację środowiska, konieczne jest wprowadzenie zmian w sposobie produkcji, jedzenia oraz transportu żywności.
Skąd się wzięła i jakie są założenia diety planetarnej?
Ten coraz popularniejszy model żywienia został stworzony przez ekspertów The Eat-Lancet Commission on Food, Planet oraz Health zajmujących się żywieniem, zdrowiem oraz zrównoważonym rozwojem. Założenia diety przyjaznej planecie po raz pierwszy opublikowano w 2019 roku na łamach czasopisma medycznego „The Lancet”.
Zgodnie z ustalonymi zasadami jadłospis o pozytywnym wpływie na środowisko powinien bazować głównie na produktach pochodzenia roślinnego. W menu nie może brakować warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, orzechów, a także nasion roślin strączkowych (takich jak soczewica, fasola, soja, ciecierzyca, groch, bób). Nieco rzadziej należy natomiast sięgać po produkty mleczne, jaja, ryby i owoce morza.
Eksperci z Komisji Eat-Lancet w opublikowanym raporcie Healthy Diets from Sustainable Food Systems zwrócili też uwagę na ograniczenie spożycia czerwonego mięsa (wołowiny, wieprzowiny). To właśnie produkcja produktów pochodzenia zwierzęcego jest wymieniana jako najczęstsza przyczyna nadmiernej ilości gazów cieplarnianych i nieodwracalnych zmian zachodzących w środowisku. Dodatkowo czerwone mięso zawiera nasycone kwasy tłuszczowe, które zwiększają ryzyko cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych takich jak nadciśnienie tętnicze, miażdżyca oraz zaburzenia lipidowe. Dlatego jeśli chcesz zadbać o zdrowie i przyczynić się do ratowania planety, staraj się po nie sięgać jak najrzadziej.
Najważniejsze zasady diety planetarnej – w jaki sposób wybory żywieniowe mogą uchronić środowisko przed niekorzystnymi zmianami klimatycznymi?
Podstawową i zarazem najważniejszą zmianą w diecie dla dobra środowiska jest wypełnienie przynajmniej połowy swojego codziennego talerza świeżymi warzywami oraz owocami. Modyfikacje żywieniowe najlepiej wprowadzać stopniowo i częściej wybierać białko pochodzące z roślin, orzechów oraz nasion. Eksperci zalecają też, by zaplanować przynajmniej dwa-trzy dni bezmięsne w tygodniu. Jeśli nie możesz obejść się bez pokarmów zwierzęcych, staraj się sięgać po te o niższej emisyjności gazów, np. drób i jaja. W miarę możliwości kupuj sezonowe i lokalne produkty – owoce i warzywa pojawiające się w danym okresie często są nie tylko smaczniejsze, ale też charakteryzują się wyższą zawartością witamin i składników mineralnych.
Czy dzięki ograniczeniu spożycia mięsa czerwonego rzeczywiście jesteśmy w stanie uratować planetę?
Wiesz już, że to, co ląduje na Twoim talerzu, ma ogromny wpływ nie tylko na kondycję Twojego organizmu, ale także na zdrowie planety. Jak wynika z danych przedstawionych przez The Eat-Lancet Commission sektor spożywczy przyczynia się do degradacji środowiska naturalnego oraz do wzrostu gazów tworzących efekt cieplarniany w atmosferze. Szczególnie kosztownym i obciążającym Ziemię przedsięwzięciem jest przemysłowy chów zwierząt, które hoduje się ze względu na użytkowość (mięso, jaja, mleko). Zmiany zachodzące w środowisku można powstrzymać, przechodząc na zdrowszą i bardziej ekonomiczną dla świata dietę bazującą na roślinach. Taki sposób odżywiania jest odpowiedni dla osób, które są zdrowe i ukończyły drugi rok życia.
Jak powinien wyglądać zrównoważony jadłospis? Co jeść, a czego unikać?
Prawidłowo zbilansowana dieta dla Ziemi powinna opierać się przede wszystkim na pokarmach pochodzenia roślinnego. Oznacza to, że regularnie powinniśmy spożywać różnokolorowe owoce i warzywa, produkty zbożowe z pełnego ziarna (np. kasze, pieczywo razowe, płatki owsiane) oraz nasiona roślin strączkowych. Zgodnie z zaleceniami Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej w menu warto kontrolować ilość warzyw skrobiowych, gdyż zawierają sporo cukrów. Zalicza się do nich m.in. ziemniaki, dynię, groch, bataty, pasternak.
Główne źródło białka w diecie chroniącej środowisko powinny stanowić produkty roślinne takie jak soja, fasola, ciecierzyca, soczewica, bób. Do minimum należy ograniczyć natomiast mięso (wołowinę, wieprzowinę), przetwory mięsne (kiełbasy, wędliny, boczek) oraz słodkie i słone przekąski. Zgodnie z zasadami diety opracowanej przez ekspertów z Komisji Eat-Lancet z menu należy wyeliminować żywność wysokoprzetworzoną, w której znajduje się duża ilość cukrów dodanych, konserwantów i tłuszczów trans.
Jaki wpływ na zdrowie ma stosowanie diety planetarnej?
Stosowanie diety bazującej na produktach roślinnych może przynieść korzyści nie tylko dla planety, ale także dla zdrowia. Liczne badania dowodzą, że już samo ograniczenie białka pochodzenia zwierzęcego na rzecz roślinnego sprzyja utrzymaniu dobrej kondycji i pozwala zmniejszyć ryzyko rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych. Zrównoważony sposób odżywiania to też więcej błonnika pokarmowego, witamin, minerałów, karotenoidów i antyoksydantów, które uczestniczą w obronie organizmu przed wirusami, bakteriami oraz przeciwdziałają namnażaniu wolnych rodników.
Zmniejszając spożycie produktów odzwierzęcych i przechodząc na dietę wegetariańską, można też uregulować poziom cholesterolu, ustabilizować ciśnienie tętnicze krwi oraz realnie wydłużyć życie w zdrowiu. Wprowadzenie modyfikacji żywieniowych jest niezbędne, ponieważ z roku na rok rośnie liczba osób zmagających się z nadwagą i otyłością, a także z niedożywieniem. Dzięki zmianom można więc nie tylko uratować Ziemię, ale także poprawić stan zdrowia społeczeństwa i ograniczyć wydatki służby zdrowia na leczenie chorób dietozależnych.
Dieta planetarna – sposób na zdrowe żywienie i świadome gospodarowanie żywnością
Z jednej strony rośnie potrzeba masowej produkcji żywności, z drugiej rolnictwo i hodowla zwierząt przyczyniają się do wzrostu emisji gazów cieplarnianych, zmian środowiskowych oraz niedoborów wody pitnej. Dlatego coraz częściej podkreśla się konieczność zmniejszenia konsumpcji żywności przetworzonej i produktów odzwierzęcych. By przeciwdziałać degradacji ekologicznej i zapobiec zgonom około 11 milionów ludzi rocznie, warto przejść na dietę przyjazną środowisku stworzoną przez specjalistów. Trzeba jednak pamiętać, że plan żywieniowy powinien być dostosowany indywidualnie przy uwzględnieniu wieku, płci, masy ciała, poziomu aktywności fizycznej oraz ewentualnych chorób i alergii pokarmowej. W takiej diecie ważne znaczenie ma także wykorzystanie sezonowych składników pozyskiwanych od lokalnych dostawców.
